Yusuf Semmak
Arapça ilmi, kendi içerisinde bazı branşlara ayrılır. Bunlar Arapça ile ilgili ilimlerdir.
Seyyid Ahmed Hâşimi, bu konuyu şöyle ifade eder:علومُ اللغةِ العربيّةِ عباَرة ٌ عن اثنى عشرعلماً
“Arapça ilimleri, on iki ilimden ibarettir.” Bu ilimler; nahv, sarf, arûz, kâfiye, lügat, garaz, inşâ, hatt, beyân, meânî, muhâdara, iştikâk.
Bu iki ilim hakkında, Sahibu’l Maksûd şöyle demektedir:إنَّ العربيّة وسيلة ٌ إلى العلومِ الشّرعيّةِ “Hiç şüphesiz Arapça ilimleri, şer’î ilimlere bir vesile (vasıta)’dır.” Bu nedenle Arapça ilimleri, âlet ilimlerinden sayılır. Amaç, bu ilimler vasıtasıyla şer’î ilimlere ulaşmaktır.
ذهبتُ نَحْوَ الْمسجدِ “Mescid yönüne (tarafına) gittim.”
عِنْدى نَحْوُ ألْفِ دِيناَرٍ “Yanımda bin dinar var.”
عَلِىّ ٌ نَحْوُ مُحَمّدٍ “Ali, Muhammed gibidir.”
نَحَوْتُ بَصَرِى إلَيهِ “Bakışımı ona çevirdim.”
نَظَرْتُ إلى بَنِى هاشِمٍ “Benî Hâşim (Haşimoğulları) kabilesine baktım.”
Merâhu’l Ervâh eserinin sahibi bu hususu şöyle teşbih ediyor:اعْلَمْ أنَّ الصَّرْفَ أمُّ الْعُلوُمِ والنَّحْوَ أبوُها “Bil ki, Sarf ilimlerin anası, Nahiv de babasıdır.” Bir baba çocuklarını ıslah ettiği gibi; Nahiv de kelâmı ıslah eder. Bundan dolayı Nahv’e “ilimlerin babası” denilmiştir. Kelimesiz de kelâm olmayacağına göre; Sarf’a da “ilimlerin anası” denmiştir.Bu açıklamadan da anlaşılacağı gibi; Sarf, kelime bilgisi (morfoloji); Nahiv (sentaks), cümle bilgisidir.
NAHİV İLMİNİN KURUCUSU:
Nahiv ilminin hicri birinci asrın ikinci yarısında kurulduğu ve bu ilmin kurucusunun ise, Ebû’l Esved ed-Düelî (v. 79) olduğu kabul edilmektedir. Değişik rivâyetler bulunmakla beraber, Ebû’l Esved’in Arapça ilmiyle ilgilenmesi hususunda ilk teşviğin Hz. Ali b. Ebî Tâlib (v. 40) tarafından yapıldığı kabul edilmektedir. Hz. Ali, Ebû’l Esved’e Nahv’in temel ilkelerini açıklamış ve ona kelâm’ın isim, fiil ve harf olmak üzere üç kısma ayrıldığını öğretmiştir.Bir rivâyete göre; Ebû’l Esved, kendi zamanında şahid olduğu çeşitli gramer hataları karşısında Nahv ile ilgilenmenin zaruretini hissetmiş ve hemen çalışmaya koyulmuştur. Böylece ‘Basriyyûn’ denen ‘Basra Dil Mektebi’nin temelini atmıştır. Daha sonra değişik görüş ve delillendirmelerle bu ekole tepki olarak ortaya çıkan, Ebû Ca’fer Muhammed b. Ebî Sâre er Ruâsî kuruculuğundaki ‘Küfe ekolü’ de faydalı çalışmalar gerçekleştirmiştir.Ebû’l Esved, bir adamın Tevbe Sûresindeki bir Ayeti yanlış okuduğunu görmüştü ve çok endişelenip, durumu Hz. Ali ile istişare etti. Hz. Ali de dil hatalarına karşı bazı tedbirler alma ihtiyacı duydu. Ve kelâm’ın isim, fiil ve harften meydana geldiğini ve diğer gramer konularını açıklayarak, Ebû’l Esved’e: “Bu yöne yönel, bu işi ele al, bu yola gir, bu minval üzere yap” anlamına gelecek şekilde أنحُ هذا النحوَ diye talimat verir. Bu talimatta geçen “nahv” kelimesinden dolayı, Arapça gramerinin adının “Nahiv” olduğu rivâyet edilmektedir.
Ebû’l Esved’in şâhid olduğu, gramer hatası yapılan Ayet şudur:
أَنَّ اللّهَ بَرِيءٌ منَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ “Allah da O’nun Rasûlü de müşriklerden uzaktır.” (Tevbe: 3)Bu Ayeti bir adam, o dönemde;
أَنَّ اللّهَ بَرِيءٌ منَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولِهِ şeklinde okumuştur.
Yani وَرَسُولُهُ kelimesini وَرَسُولِهِ şeklinde okuyarak, منَ الْمُشْرِكِينَ üzerine atfetmiştir.
Bu şekilde okuyuşla anlam -hâşâ- “Allah, müşriklerden ve Rasûlünden uzaktır” olmaktadır.
O Ayetin doğru i’rab şekli şöyledir:
Buradaki وَرَسُولُهُ kelimesi atıf vâv’ı ile أَنَّ nin yerine ma’tûftur ve merfû’dur ya da haberi mahzûf bir mübteda olur. Takdiri ise; وَرَسُولُهُ بَرِيءٌ منَ الْمُشْرِكِينَ şeklindedir.Ekser-i ulemâya göre; Nahiv ilminin kurucusu kabul edilen Ebû’l Esved, tâbiînin ileri gelenlerindendir. Muhaddis, fakîh, dil alimi ve şairdir.Nahiv ilminin kurucusu olarak Abdurrahman b. Hürmüz (v. 117) ile Nasr b. Âsım el-Leysî (v. 90)’nin adları zikredilirse de, bunların Nahv ilmini Ebû’l Esved’den öğrendikleri bilinmektedir.
Kur’an’ın i’rabını öğrenmenin önemi:
Hz. Ebû Bekir: “Kur’an’dan bir Ayet i’rab etmem (i’rabını öğrenmem), bir ayet ezberlememden bana daha sevimlidir.” [1]Hz. Ömer: “Kur’an’ın hıfzını öğrendiğiniz gibi, i’rabını da öğreniniz.” [2]Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer: “Kur’an’ın i’rabını öğrenmek bize, harflerini öğrenmekten daha sevimlidir.” [3]
Ebû Hüreyre’den rivâyet edildiğine göre; Peygamberimiz: أعْرِبُوا الْقرْآنَ “Kur’an’ı i’râb ediniz” buyurmuştur. [4]
NAHİV İLMİNİN GAYESİ:
Muhammed Muhyiddin Abdülhamid şöyle der: “Nahiv ilmini öğrenmenin meyvesi (faydası); Arapça kelâmda dili hatadan korumak, Kur’an-ı Kerim’i ve Peygamberimizin Hadislerini doğru bir şekilde anlamaktır. O Kur’an ve Sünnet ki, İslâm şeriatının aslı ve eksenidir.”Arapça’yı öğrenmenin amacı, Allah’ın vahyini doğru bir anlayışla fehmetmektir. Arapça’yı öğrenip de Kur’an ve Sünnetten habersiz yaşayan bir kimse, uçmayı bilip de uçmayan kuşa benzer.
NAHİV İLMİNİ (ARAPÇA’YI) ÖĞRENMENİN HÜKMÜ:
Kur’an’da pek çok yerde Allah’ın Kitabının akledilmesi, düşünülmesi, anlaşılması, sakınılması, öğüt alınması ve hidâyetine uyulması için gönderildiği bildirilmektedir.
Kur’an; Hz. Peygamberin ve tüm Peygamberlerin davetlerinin anlaşılması için kavimlerinin lisanıyla gönderildiklarini ifade eder.
“Biz gönderdiğimiz her bir peygamberi -kendilerine apaçık anlatsın diye- ancak kendi kavminin diliyle gönderdik.” (İbrahim: 4)
Alimler de: “Arapça ilmini bilmedikçe, hiçbir kimsenin Allah’ın Kitabı hakkında konuşması câiz olmaz” demişlerdir.Sayısız Ayet ve Hadis-i Şeriflerdeki Kur’an ve Sünnetin öğrenilmesini emreden nasslar, zımnen Arapça öğrenmeye de birer teşviktirler. Selef ve bizden önceki müslümanlar da bunu böyle anlamışlar ve Arapça öğrenimine azami gayret göstermişlerdir.Ayrıca Peygamberimizin Sünneti de, bunu teyid etmektedir. Bedir esirlerinden okuma yazma bilen müşriklerden fidye vermeye güç yetiremeyenler, on müslümana okuma yazma öğretme karşılığında serbest bırakılmıştır.
Usûlde de genel bir kâide vardır: “Vâcibin ancak kendisiyle tamamlandığı şey de vâciptir (farzdır).” Bu kâideyi, kısaca şöyle açıklayabiliriz: Kur’an’ı anlamak farzdır; Kur’an’ın anlaşılmasının kendisiyle sağlandığı, tamamlandığı Arapça ilmini öğrenmek de vâcip yani farz olur.
Bu kâide, Hadis inkârcılarının da aleyhine bir delildir. Yani, Din’in kendisiyle tamamlandığı Hadisler de bağlayıcıdır.
Bu çok önemli meselede birkaç cümle söylemeden geçmeyelim. Allah, elçisine dinin parçası olarak Kur’an dışında da vahiy göndermiştir. Bu Hadislerin sonradan bozulduğunu iddia etmek, Allah’ı acizlikle itham etmek demektir. Ya da Hadislerin bağlayıcı olmadığını savunmak Allah’ın el-Hakîm sıfatına bir iftiradır. Çünkü O’nu abesle iştigal edici olarak görmektir bu iddia. Bu ifrat fikirlerden Allah’a sığınıyoruz!
Asıl konumuza dönersek; Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Arapçanın hükmü konusunda şöyle diyor: “Arapça’yı (Nahv’i) öğrenmek, farz-ı kifâyedir. Bazen de farz-ı ayn olur.” Şöyle ki; alimlerin ve Arapça’yı bilenlerin bulunmadığı bir yerde Arapça’yı öğrenmek müslümanlara farz-ı ayn’dır. İçlerinden en az bir kişi Arapça öğreninceye kadar o beldedeki herkes günahkâr sayılır. Bu, bütün alimlerin görüşüdür.Hatta belki de genel bir yaklaşımla şunu söylemek mümkündür. Ümmetin tamamına farz-ı kifâye olan ilimlerin en hayırlısı Arapça öğrenmektir. Fakat bu meselenin izâfi ve bulunulan şartlarla birlikte değerlendirilmesi gerektiğini de gözden uzak tutmamak gerekir. Bazen belki de tıp ilmini öğrenmek farz-ı kifâye ilimlerin en hayırlısı ya da en gereklisi olur. Bazen fiziği, bazen matematiği ya da bazen mimariyi… Dediğimiz gibi biz, genel bir yaklaşım ortaya koyduk..
[1] İ’râbu’l Kur’an’il Kerim min Muğni’l Lebîb, Eymen Abdürrezzâk eş-Şevvâ, Dâru İbn Kesir, Beyrût, Sh:16
[2] A.g.e
[3] A.g.e
[4] A.g.e